فیبروزکیستیک
فیبروز کیستیک (CF-Cystic Fibrosis) بیماری ژنتیکی است که در اثر اختلال عملکرد غدد مترشحه خارجی رخ می دهد. در این بیماری کانال انتقال دهنده نمک در سلول‌های اپیتلیالی در مجاری تنفسی، لوزالمعده ، روده، مجاری تناسلی در مردان، سیستم کبدی و غدد عرق آسیب می‌بینند.
ترشح موکوس ضخیم و چسبناک در ریه‌ها باعث تنگ‌شدن راه‌های هوایی و زمینه ساز عفونت های مختلف باکتریایی می‌شود. به همین دلیل مشکلات ریوی معمولاً عامل اصلی مرگ در میان مبتلایان به این بیماری است. التهاب راه‌های هوایی و عفونت مزمن در نهایت باعث بیماری‌های شدید ریوی و آسیب راه‌های هوایی می‌شود که به ایجاد کیست‌ها، آبسه ها و فیبروزه شدن بافت ریه می‌انجامد.
همچنین 15 تا 20 درصد نوزادان مبتلا در بدو تولد با انسداد روده همراه هستند. مسدود شدن مجرای اتصال دهنده لوزوالمعده به روده نیز با اختلال در گوارش مواد غذایی همراه است که در نتیجه آن با وجود تغذیه مناسب وزن بیمار افزایش نمی‌یابد.
95 درصد مردان مبتلا نیز نازایی (آزواسپرمی) دارند که ناشی از فقدان ، آترفه شدگی و یا تصلب مجرای ولفین است.
علاوه بر این میزان نمک سدیم ترشح شده از غدد عرق در این بیماران بیش از حد طبیعی است که باعث کاهش این ماده در بدن می‌شود.
همچون تمامی بیماری‌های ژنتیکی، بیماری فیبروز کیستیک نیز درمان قطعی ندارد اما فیزیوتراپی قفسه سینه و استفاده از مکمل‌های آنزیمی و غذایی به بهبود وضعیت بیماران کمک مؤثری می‌کند.
بیشتر بخوانید : تشخیص بیماری ژنتیکی در ازدواج های فامیلی با آزمایش NGS
چرا بیماری فیبروز کیستیک رخ می دهد ؟
بیماری فیبروز کیستیک در اثر بروز تغییر (جهش) در ژنcystic fibrosis transmembrane conductance regulator (CFTR) واقع در بازوی بلند کروموزم 19 رخ می‌دهد. این ژن تولید کننده پروتئینی است که کانال یونی کلریدی را ایجاد می‌کند. نقص در عملکرد این کانال باعث انتقال غیر طبیعی الکترولیت‌ها در بدن می‌شود که طیف گسترده‌ای از علائم بالینی در این بیماران را باعث می شود.
توارث این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب است در نتیجه وجود یک ژن جهش یافته باعث بروز بیماری نمی‌شود و افراد حامل یک ژن جهش یافته تنها ناقل بیماری هستند. افراد بیمار نیز دو نسخه از ژن معیوب را از پدر و مادر خود به ارث می‌برند. در این حالت پدر و مادر هر دو ناقل بیماری هستند. البته این بیماری بیشتر در میان سفید‌پوستان غربی شیوع دارد.
غربالگری نوزادن و تشخیص این بیماری با انجام آزمایشات چون تست عرق امکان پذیر است. با شناسایی ژن CFTR به عنوان عامل بیماری CF امکان بررسی ژنتیکی و شناسایی جهش‌های این ژن فراهم شده است. با این روش امکان تشخیص پیش از تولد و شناسایی حاملان این بیماری امکان پذیر است. تا کنون بیش از 550 جهش مختلف در این ژن 27 اگزونی شناسایی شده است.
یکی از شایع‌ترین جهش‌هایی که در این ژن اتفاق می‌افتد حذف سه نوکلئوتید است که باعث حذف اسید آمینه فنیل‌آلانین در جایگاه 508 می‌شود. از جمله جهش‌های دیگر شایع این ژن , G524 X (2.4 5) , G551D , N 1303 L , W1282 X 621 +1 G>T , 1717-1 G>A , R117 H R1162 X و R553X است.
منابع:
1- GeneReviews
Edited by Roberta A Pagon, Editor-in-chief, Thomas C Bird, Cynthia R Dolan, and Karen Stephens
Cystic Fibrosis
2- Centre for Genetics Education, Cystic Fibrosis Fact Sheet