کاریوژن، آزمایشگاه ژنتیک اصفهان

انجام آزمایش NGS برای افرادی بسیار اهمیت دارد که قصد ازدواج یا فرزند آوری را دارند. به طور کلی می‌توان همه ژن‌های مرتبط با بیماری‌های تک ژنی که تا به کنون شناخنه شده‌اند را بررسی کرد.

کاریوتایپ روشی است که به طور گسترده در آزمایشگاه‌های سیتوژنتیک برای بررسی تعداد و ساختار کروموزوم‌ها به کار می‌رود و یکی از روش‌های تشخیصی مهم در پزشکی است. کاریوتایپ به زبان ساده تصویری است که از کروموزوم‌های یک فرد تهیه می‌شود. کاریوتایپ یعنی چیدمان کروموزوم‌ها در کنار هم و مقایسه آن‌ها با نمونه سالم تا بتوان نقص احتمالی را مشخص نمود. کروموزومها در داخل سلول‌های بدن و به تعداد ۴۶ عدد هستند. برای تهیه کاریوتایپ از کروموزوم‌های یک سلول در حال تقسیم عکس گرفته می‌شود.
برای انجام کاریوتایپ از سلول‌هایی استفاده می‌شود که قابلیت رشد و تقسیم سریعی داشته باشند. برای این منظور مناسب‌ترین سلول‌ها، گلبول‌های سفید خون به ویژه لنفوسیت‌ها هستند. به همین دلیل برای تهیه کاریوتایپ نمونه خون وریدی گرفته می‌شود. علاوه بر این، آزمایش کاریوتایپ روی نمونه‌های مایع آمنیوتیک، محصول سقط، مغز استخوان، عضله و دیگر سلول‌های زنده بدن نیز در صورت لزوم قابل انجام است ولی نمونه خون و مایع آمنیوتیک بیشتر از بقیه موارد مورد استفاده هستند.

اختلالات کروموزومی از دلایل اصلی ناباروری، سقط و نقائص مادرزادی هنگام تولد هستند. لذا انجام کاریوتایپ در بررسی علل ناباروری دارای جایگاه ویژه‌ای خواهد بود. علت بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی، اختلال در حالت و وضعیت کروموزوم‌ها است. بنابراین کم و زیاد شدن تعداد کروموزوم‌ها یا جا به جایی بین آنها باعث ایجاد بیماری خواهد شد. مشخص کردن وضعیت کروموزوم‌ها و بررسی تغییرات عددی یا ساختاری آن‌ها با روش سیتوژنتیک و انجام کاریوتایپ امکان پذیر می‌باشد.
در چه مواردی انجام کاریوتایپ لازم است؟
آزمایش کاریوتیپ برای زنان باردار بالای ۳۵ سال، خانواده‌هایی که صاحب فرزند مبتلا به یک ناهنجاری کروموزمی، افراد با سابقه نازایی، مرده زایی و یا سقط‌های مکرر، کسانی که فرزند یا فردی از اعضای خانواده آن‌ها نارسایی لوله عصبی داشته، زنان بارداری که نتایج سونوگرافی جنین آن‌ها غیر طبیعی است، زنان بارداری که بر اساس نتایج آزمایشات غربالگری احتمال بیشتری برای داشتن فرزند ناهنجار دارند و همچنین در صورت ابهام جنسی و یا وجود اندام‌های تناسلی غیر طبیعی و سایر موارد توصیه می‌شود.

سرطان ارثی چیست؟
ژن‌هایی که از پدر و مادر خود به ارث برده‌اید، ممکن است در خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان مانند سرطان پستان، تخمدان، روده و پروستات، نقش داشته باشد. حدود 10 درصد از کل سرطان‌ها ارثی هستند. سرطان‌های ارثی به دلیل تغییر وراثتی به نام "جهش" در ژن‌های خاصی اتفاق می‌افتند كه نقش این ژن‌ها محافظت بدن از ابتلا به سرطان‌های مختلف است. جهش ارثی خطر ابتلا به یک یا چند نوع سرطان را افزایش می‌دهد و می‌تواند از پدران و مادران به پسران یا دختران منتقل شود. یک متخصص ژنتیک با مشاوره صحیح و آزمایشات تخصصی ژنتیک می‌تواند به شما در درک این که آیا سرطان‌های خانواده شما ناشی از جهش ارثی است یا خیر، کمک کند.
تشخیص سرطان‌های ارثی
مشاورین تخصصی ژنتیک سرطان می‌توانند اطلاعاتی در مورد آزمایشات ژنتیک، توارث و خطر بروز سرطان در خانواده شما اطلاعاتی ارائه دهند تا شما در مورد انجام آزمایش ژنتیک به یک تصمیم آگاهانه برسید.
یک مشاور ژنتیک:
• به شما در درک سرطان ارثی کمک می‌کند
• تاریخچه پزشکی خانواده شما را مرور می‌کند تا خطر ابتلا به سرطان را ارزیابی و توضیح دهد
• مزایا و محدودیت‌های آزمایش ژنتیکی را شرح می‌دهد و در مورد نوع آزمایش ژنتیک مناسب برای شما، بحث خواهد کرد
• اگر تصمیم به انجام آزمایش ژنتیک دارید، آزمایش مناسب را تجویز می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند
• نتایج آزمایش ژنتیکی را برای شما و خانواده خود تفسیر می‌کند
• در مورد چگونگی مدیریت ریسک سرطان شما بحث کرده و برای مراقبت‌های بعدی به متخصصان ذیصلاح ارجاع می‌دهد
اگر یکی از شرایط زیر را دارید، شما باید به مشاور ژنتیک مراجعه کنید:
• شما به سرطان سینه، تخمدان، روده، پروستات، پانکراس یا اندومتریال قبل از 50 سالگی مبتلا شده‌اید.
• همزمان به چند سرطان متفاوت مبتلا هستید.
• سابقه خانوادگی، حداقل دو مورد سرطان در خانواده (درجه یک، دو یا سه) دارید؛ حتی اگر نوع سرطان‌ها متفاوت هستند.
• نتیجه آزمایش یک یا چند نفر از بستگان برای جهش در یک ژن که با افزایش خطر سرطان همراه است، مثبت شده است.
نتیجه آزمایش ژنتیک نشان دهنده چیست؟
آزمایشات ژنتیکی مختلف به دنبال جهش در ژن‌های مختلف هستند و جهش‌های مختلف ژن‌ها با احتمال ابتلا به سرطان‌های مختلفی همراه است. معنی نتایج تست شما بستگی به این دارد که کدام تست برای شما تجویز خواهد شد و اینکه آیا جهشی در هر یک از ژن‌های شما اتفاق خواهد افتاد. به همین دلیل صحبت کردن با یک متخصص ژنتیک قبل و بعد از آزمایش ژنتیک بسیار مهم است.
نتیجه مثبتِ آزمایش بدین معنی است که یک جهش ژن ارثی در یکی از ژن‌های شما یافت خواهد شد. خطر سرطان شما بستگی به جنسیت، سن، سابقه خانوادگی و جهش ژن خاص، دارد.
نتیجه منفی آزمایش ژنتیکی بدین معنی است که هیچ جهشی در هیچ یک از ژن‌های موجود در آزمایش شما یافت نشده است. اگر چه این خبر خوبی خواهد بود اما باید توجه داشت که ریسک ابتلا به سرطان در شما یا دیگر اعضای خانواده صفر نیست. زیرا عوامل ایجاد سرطان به طور عمده از محیط یا برهم کنش محیط و ژنتیک فرد نشات می‌گیرند.
آیا جواب آزمایش ژنتیک در پیشگیری و درمان سرطان هم موثر است؟
نتایج حاصل از تست ژنتیک می‌تواند بر روی پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری تاثیر گذارد. با انجام این تست افرادی که احتمال بالای بروز سرطان دارند، می‌توانند تصمیمات لازم جهت پیشگیری را اتخاذ کنند. علاوه بر این، چنانچه در افراد مبتلا هم جهش بیماری زا یافت شود، این اطلاعات می‌تواند به پزشک معالج در هدفمند کردن روند درمان کمک کند.

چندین هزار بیماری ژنتیکی وجود دارد که تا کنون درمان قطعی برای اکثر آن‌ها میسر نشده است اما تکرار وقوع این بیماری‌ها در خانواده در بیشتر موارد قابل پیشگیری است. مشاوره ژنتیک فرآیند آموزشی است که به افراد مبتلا یا در معرض خطر کمک می‌کند تا موارد زیر را بررسی کند:
1. واقعیت‌های پزشکی مربوط به خود و خانواده‌شان را بهتر درک کنند و از نحوه تشخیص و عاقبت بیماری‌های وراثتی آگاه شوند.
2. نقش توارث را در بیماری‌های مختلف بشناسند و خطر تکرار بیماری را در خویشاوندان و فرزندان محاسبه کنند.
3. راه‌های موجود برای رویارویی با مشکل را بشناسند. (روش‌های تشخیص پیش از تولد، روش‌های جایگزین باروری)
4. بتوانند راهی را که با اهداف، ارزش‌ها و اعتقادات آن‌ها سازگار است، انتخاب کنند.
5. بتوانند در حد امکان با بیماری خود و اعضاء خانواده کنار بیاین و تبعات آنرا تحمل کنند و از ابتلاء مجدد سایر اعضای خانواده پیشگیری نمایند.
بهترین زمان برای مشاوره ژنتیک:
* قبل از ازدواج
* قبل از باردار شدن
مواردی که در آن مشاوره ژنتیک ضروری است:
- ازدواج فامیلی
- حاملگی در سن 32 سال یا بالاتر
- سابقه فرزند غیر طبیعی در خانواده و بستگان نزدیک
- تشنج کودکان بدون دلیل مشخص
- عقب ماندگی ذهنی یا تاخیر در رشد
- کوتاهی بیش از حد قد و سایر اختلالات رشدی
- نازایی یا سقط‌های مکرر در زنان و عقیمی در مردان
- ناتوانی‌های جنسی که در هنگام بلوغ شروع شده‌اند
- ابهام جنسی
- برخورد با مواد شیمیایی سرطان زا یا معلولیت زا و عفونت‌ها در دوران بارداری
باورهای نادرست در رابطه با مشاور ژنتیک:
- بیمار بودن تنها یک فرد از خانواده و عدم وجود آن در سایر افراد دلیلی بر ارثی نبودن بیماری است.
- بیماری‌های ژنتیکی قابل کنترل نیستند.
- بیماری ژنتیکی در زمان تولد وجود دارد و اگر در سنین بالاتر ایجاد شود ارثی نخواهند بود.
- اگر بیماری فقط در مردان و یا زنان خانواده مشاهده شود، حتما وابسته به جنسیت است.
- احتمال خطر 25 درصد، یعنی اگر فرزند اول بیماری ارثی داشته، سه فرزند دیگر سالم هستند.
- بعضی نسبت‌های فامیلی خطر ازدواجشان کمتر از سایر نسبت‌ها خواهد بود. (مثلا ازدواج دختر عمو با پسر عمو کم خطرتر از دختر خاله با پسر خاله است)
- از طریق واکسن می‌توان از بروز بیماری ژنتیکی جلوگیری کرد.

تقریبا 5 درصد نوزادان با مشکل ژنتیکی به دنیا می‌آیند و 25 درصد مرگ و میرهای بدو تولد علل ژنتیکی دارند. بیش از 20 میلیون نفر در دنیا از بیماری‌های ژنتیکی رنج می‌برند که 80 درصد آن‌ها اختلال تک ژنی محسوب می‌شود. اختلالات تک ژنی ممکن است، روی کروموزوم‌های جنسی و یا غیر جنسی اتفاق افتد. اگر اختلال تک ژنی اتوزومال (غیر جنسی) باشد، ممکن است غالب یا مغلوب باشد. در نوع مغلوب که با ازدواج فامیلی گسترش می‌یابد، بیماری‌های نادر فرصت بروز خواهند یافت ولی در نوع غالب ازدواج فامیلی نقش ندارد. در اختلالات کروموزومی و بیماری‎‌های مولتی فاکتوریال نیز ازدواج‌های فامیلی نقش ندارند.
عواملی که سلامت جنین را در دوران بارداری تهدید می‌کند، تراتوژن نام دارد. تراتوژن ممکن است یک ماده شیمیایی، دارویی، عفونی، بیماری مادر باردار یا یک عامل فیزیکی یا تغییر شیمیایی در سیستم خون مادر باشد که در جنین سبب بروز معلولیت‌های ساختمانی یا عملی می‌گردد. میزان آسیب پذیری جنین در مراحل مختلف بارداری یکسان نیست. حساس‌ترین زمان سه ماهه اول بارداری است. تراتوژن‌های مهم شامل، سرخچه مادرزادی، توکسو پلاسموز، هرپس سیمپلکس، آبله مرغان، دوز بالای اشعه X و مصرف دارو هایی مثل فنی توئین، وارفارین، تترا سایکیلین، مشتقات ویتامین A، مانند آکوتان که در جوش‌های صورت استفاده می‌شود. ترکیبات آندروژنتیک، لیتیوم، الکل، تماس با مواد شیمیایی، مصرف ویتامین A بیش از 8000 واحد در روز، مصرف ویتامین D بیش از 5000 واحد در روز و تب بالای مادر می‌توانند باعث نقص جنین شوند.

تکنيك هيبريداسيون فلورانس درجا (FISH) يك تکنيك در سيتوژنيتك پزشکي محسوب مي‌شود كه جهت مشخص كردن، حضور يا عدم حضور يك قطعه از رشته DNA بر روي كروموزوم‌ها استفاده مي‌شود كه بيشترين تمايل را براي اتصال‌هاي پايدار دارا خواهند بود. ابزار مورد نياز جهت مطالعه در اين تکنيك، ميکروسکوپ فلورسانس است. با اين تکنيك مي‌توان كروموزوم‌هاي خاصي را با استفاده از پروب‌هاي فلورسنتي كه براي هر كروموزوم اختصاصي هستند، ارزيابي نمود. پروب‌هاي نشان دار به كروموزوم‌ها متصل شده و زير ميکروسکوپ فلورسنت نمایان مي‌گردند. در حال حاضر با اين تکنيك مي‌توان حداكثر تا پنج كروموزوم را به طور همزمان در يك سلول تکي مورد ارزيابي قرار داد. در مورد بيماری‌هاي پيوسته به جنس نيز مي‌توان از اين تکنيك براي تعيين جنسيت و ناهنجاري‌هاي كروموزومي عددي و ساختاري مثلا غربالگري آنيوپلوييدي استفاده كرد.
كاربرد باليني اين تکنيك جهت تشخيص سریع قبل از تولد برای آنیوپلوییدی‌های کروموزوم‌های 13، 18، 21 و X و Y در مدت زمان 24 تا 48، تشخیص سندرم‌های میکرودلیشن و میکرودوپلیکیشن قبل و بعد از تولد، جهت تشخيص ژنتيکي قبل از مرحله لانه گزين (PGD) و تشخيص نوع و مرحله انواع سرطان‌های خون بر روی نمونه مغز استخوان خواهد بود.

به ارث رسیدن بیماری‌های ژنتیکی الگو‌های توارثی متفاوتی دارد اما یکی از الگو‌های وراثت که بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی بر اساس آن به ارث می‌رسند، الگوی نهفته یا مغلوب است. در این الگو معمولا فرد با داشتن یک کپی (آلل) سالم از ژن به بیماری مبتلا نمی‌شود و برای بروز بیماری باید هر دو کپی ژن معیوب در او وجود داشته باشد. خوشبختانه با توجه به اینکه کپی‌های معیوب ژن‌ها معمولا نادر هستند. احتمال اینکه پدر و مادر فردی، هر دو یک کپی معیوب از یک ژن را داشته باشند و آن کپی معیوب را به فرزند خود منتقل کنند، زیاد نیست.
هر فرد از بیشتر ژن‌های خود 2 کپی دارد که یکی را از پدر و دیگری را از مادر دریافت می‌كند. معمولا یکی از این دو کپی را مادر یا پدر به فرزند خود می‌دهند. اینکه کدام‌ یک از این دو کپی به فرزند داده ‌شود، کاملا اتفاقی است. اما از آنجا كه متاسفانه درازدواج‌های فامیلی زن و مرد، هر دو ژن‌های مشترکی را از یک جد مشترک به ارث برده‌اند، احتمال اینکه ژن معیوب در هر دوی آن‌ها وجود داشته باشد، به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین این خطر وجود دارد که هر دو والد، ژن معیوب را به فرزند خود انتقال بدهند، خطری که در ازدواج‌های غیرفامیلی بسیار کمتر است.
فرزندان حاصل از ازدواج فامیلی، بسیار در معرض خطر ابتلا به طیف وسیعی از اختلال‌های ژنتیکی مانند بیماری‌های جسمی حرکتی، عقب‌ماندگی ذهنی، ناشنوایی‌های ارثی، نابینایی‌های ارثی، مرده‌زایی و سقط جنین هستند.

زمانی که پس از آزمایشات مرحله اول، روی والدین مشخص شود که احتمال به ارث یردن بیماری از والدین به جنین وجود دارد. لازم است که در زمان بارداری بر روی جنین آزمایشات ژنتیک انجام شود. همچنین اگر در آزمایشات غربالگری یا سونوگرافی، در زمان بارداری، مشکوک به وجود اختلال در جنین شوید، لازم است با انجام آزمایش ژنتیک وجود یا عدم وجود بیماری در جنین قطعی شوید.
بهترین زمان برای نمونه برداری از پرز جفتی جنین، بعد از هفته 12 -10 حاملگی و برای آمنیوسنتز بعد از هفته 16-18 خواهد بود.